گیاه شیرین بیان 

این گیاه در اكثر زمینهای زراعی استان بصورت علف هرز می روید بخصوص در زمینهای كه به دلایلی كشت نشده و مانده اند ، به سرعت گسترش پیدا می كند. معمولاً خاكهای رسی و سنگین را ترجیح می دهد. منشاء آن نواحی مدیترانه ای می باشد و به هوای نسبتاً گرم و آفتاب نیاز دارد. نور كافی باعث افزایش مواد موثره ریشه می گردد. PHمناسب برای این گیاه بین 5/5 تا 2/8 میباشد. زمان مناسب برای برداشت ریشه فصول پاییز و زمستان پس از خشك شدن اندام های هوایی می باشد. در این زمان گیاه بیشترین ماده موثره را در ریشه خود انباشته است. نحوه برداشت بدین صورت می باشد كه ابتدا شاخه و برگها را از بین برده و سپس زمین را شخم می زنند. و ریشه ها را جمع آوری می نمایند. بیشتر محصول شیرین بیان كشور به صورت پودر یا قطعات استوانه ای شكل ریشه با ابعاد 5/1 – 5/0 سانتیمتر با نام تجارتی (Radix Ligairitia) صادر می گردد. در اطراف آبراهه ها و جویها و نیز در اراضی رها شده و در مراتعی كه میزان بارندگی بیش از 400 میلیمتر بوده و در جوار مناطق كشاورزی باشند بطور خود رو می روید. اما در هر حال تكثیر آن هم از طریق تكثیر ریزوم و هم از طریق بذر امكان پذیر می باشد. معمولاً رویش آن در سال اول كندتر از سالهای دوم به بعد می باشد.

خواص درمانی گیاه شیرین‌بیان

نام علمی این گیاه Glycyrrhiza glabra از تیره Legominoseae است. گیاه بومی مناطق مدیترانه است .شیرین بیان از قدیمی ترین گیاهان دارویی است كه تاریخ استفاده از آن را به حدود 4000 سال قبل می دانند. شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودرو است و کمتر مورد کشت قرار می‌گیرد .

 این گیاه چند ساله و علفی بوده و به طور خودرو می روید . شیره ریشه این گیاه دارای مصارف متعددی در پزشكی و داروسازی و سایر صنایع غذایی و بهداشتی دارد .شیرین بیان گیاهی چندساله و دارای ساقه‌ای به طول یک متر است که در نواحی معتدل تا ارتفاع 2 متر می‌رسد. . گل های این گیاه به رنگ های ارغوانی، زرد یا بنفش یا آبی مایل به سفید هستند و میوه‌اش شامل 5 تا 6 دانه مایل به قهوه‌ای است. برگ‌های این گیاه مرکب از تعدادی برگچه‌های سبز رنگ است و از 4 تا 7 زوج برگ به اضافه یک برگچه انتهایی تشکیل یافته ‌است که به سبب ترشح شیره، چسبنده‌اند.    ریشه شیرین بیان به طور خیلی عمیق در زمین فرو می‌رود. پوسته ریشه این گیاه قهوه‌ای سیر و سیاه است و مغز ریشه زرد رنگ بوده و طعم آن بسته به انواع مختلف تغییر می‌کند. ریشه و ساقه زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد.

چرا شیرین بیان شیرین است؟

قسمت مورد استفاده شیرین بیان، ساقه‌های زیرزمینی و ریشه‌های گیاه است که دارای ترکیبات مختلفی است. مهم‌ترین ماده ای که موجب شیرینی ، شیرین بیان می شود، ترکیب موجود در ریشه‌های گیاه به نام اسید گلیسریزیک است که 50 برابر شکر، شیرینی دارد. اسید گلیسریزیک با افزایش سن گیاه افزایش می‌یابد.

خواص شیرین بیان

ترکیبات موجود در ریشه شیرین بیان برای مقابله با پوسیدگیمفید هستند. همچنین خاصیت ضدمیکروبی دارد، بنابراین می‌توان از شیره این گیاه به عنوان ماده ضد پوسیدگی در محلول های شستشوی دهان استفاده کرد.

* مهم ترین خاصیت شیرین بیان درمان زخم معده و سرطان معده می باشد. ‌زخم ها و تاول‌های پوست را با دم کرده شیرین بیان شست‌وشو دهید تا زود خوب شوند.اگر شیرین بیان را قبل از غذا مصرف کنید، برای لاغری موثر است.گیاه شیرین بیان برای درمان سوء هاضمه و نفخ شکم مفید است. 

* این گیاه برای تقویت عمومی بدن مفید است. 

* این گیاه چشم را تقویت کرده و رفع سردرد می کند.

برای این منظور 2 گرم ریشه شیرین بیان را پودر کرده و با یک گرم شکر و یک گرم رازیانه مخلوط کنید. سپس آن را در آب خیس کرده و هر روز بخورید.

*  برای درمان موخره دم کرده شیرین بیان را به سر بمالید و برای رفع بوی بد زیربغل و پا از برگ های شیرین بیان پماد درست کرده در این قسمت‌ها بگذارید.

* در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم  استفاده می‌شود.

* شیرین بیان همچنین مدر (ادرارآور) است و می‌توان از آن به عنوان عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب چشم، دهان و دستگاه تناسلی استفاده کرد.

مهمترین خاصیت شرین بیان كه جدیدا كشف شده است و در آلمان و اروپا و آمریكا استفاده می شود درمان كننده زخم معده و سرطان معده است برای این منظور شربت شیرین بیان را تهیه كرده و هر روز به مقدر یك قاشق غذا خوری قبل از غذا به مریض بدهید و اگر این عمل را تا 4 ماه تكرار كنید شخص معالجه خواهد شد .

 

مضرات مصرف زیاد شیرین بیان

 – مصرف بی رویه شیرین بیان یا سایر فرآورده‌های آن به سبب تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازه هورمون آلدوسترون مضر است. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیت های متابولیسمی و بالا رفتن فشار خون می‌گردد. در صورت مصرف بیش از 20 گرم در روز، بروز عوارض نامطلوب بعید نیست.

– مصرف زیاد این ماده سبب افزایش وزن   ، سکته قلبی ، درد عضله و عده ای دیگر کرختی دست وپا نیز می‌شوند.

مصرف این گیاه و فرآورده‌های آن برای زنانی که در دوران بارداری یا شیردهی هستند ممنوع ‌است.

تهیه دم کرده شیرین بیان

برای درست کردن جوشانده شیرین بیان نیز باید 50 گرم ریشه شیرین بیان بدون پوست را آسیاب کرده و در 100 گرم آب بریزید و آنقدر بجوشانید که دوسوم آن باقی بماند. . (محمد امیر راشکی، مسؤول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان ).

عصاره شیرین بیان

با جوشاندن ریشه گیاه شیرین بیان و تبخیر بخش عمده آب آن، ماده‌ای سیاه‌ رنگ (مایل به قهوه‌ای) به دست می‌آید که همان عصاره است. این ماده به دو صورت جامد و شیره عرضه می‌گردد. عصاره شیرین بیان در پزشکی، داروسازی، صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعددی دارد.کاربرد اصلی این ماده، (در کشورهای غربی) شیرین کردن فرآورده‌های غذایی است، چون  50 برابر قند (ساکاروز) شیرینی دارد و علاوه بر این، خواص دارویی هم دارد.

فرآورده های شیرین بیان

در اروپا آب‌نبات هایی با طعم تند از شیرین بیان تهیه می شود که طرفدار زیادی هم دارد و مقدار واقعی شیرین‌بیان در آنها بسیار کم است.

از چاشنی شیرین بیان در تهیه نوشیدنی های غیرالکلی استفاده می شود.

مردم ایتالیا دوست دارند که شیرین بیان را به شکل طبیعی استفاده کنند، به این نحو که ریشه این گیاه را پس از شستن، به عنوان خوشبو کننده میل می کنند.

در آشپزی چینی، شیرین بیان مانند چاشنی های دیگر در پخت غذاها استفاده می‌شود و اغلب برای خوش‌طعم کردن سوپ ها به کار می‌رود.

شیرین بیان در سوریه نیز خواهان زیادی دارد و به صورت نوشیدنی در بازار عرضه می‌شود.  

شیرین بیان را چگونه مصرف کنیم؟

 دم كرده شیرین بیان : مقدار 50گرم ریشه بدون پوست شیرین بیان را آسیاب كرده و در یك لیتر آب جوش بریزید و بگذارید مدت 10 دقیقه دم بكشد .

 جوشانده شیرین بیان : 20 گرم ریشه شیرین بیان بدون پوست را آسیاب كرده و در 100 گرم آب ریخته و آنقدر بجوشانید كه دو سوم آن باقی بماند .

 شربت شیرین بیان : ریشه شیرین بیان بدون پوست را آسیاب كرده و با آب مخلوط كرده و آنقدر بجوشانید تا غلیظ شود تكه های شیرین بیان : مانند آب نبات می توانید در دهان گذاشته و بمكید .

مضرات : استفاده زیاد از شیرین بیان برای طحال مضر است و اگر می خواهید از شیرین بیان برای برطرف كردن بیماری و برای مدت طولانی استفاده كنید بهتر است آنرا با كتیرا بخورید .

منبع:

www.irteb.com/herbal/plantbank-Licorice.htm

امید بیگی, رضا, 1379, ره یافتهای تولید و فرآوری گیاهان دارویی

نرگس مشکل گشا

کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان