تهیه و تنظیم : مائده صالح پور – کارشناس ارشد معارف قرانی
مشخصات:
کنگر به عربى به من عکوب – سلبین – رجال الدب گویند. نام انگلیسی: A canthus mollis
و نام علمی: Cynara scoolymus می‌باشد. گیاهی از تیره کاسنی است. برگ کنگر بزرگ‌تر از کاهو با رطوبت و چسبندگی است مانند خارخاسک می‌باشد اما از آن سفیدتر است و خار بلندتری دارد. تکثیر آن از طریق بذر پاجوش ریشه‌دار یا از طریق چشمک‌هایی که در ناحیه یقه گیاه می‌زند با ریشه همراه آن برداشته و جدا کاشته می‌شود.
زادگاه اولیه کنگر صحراهای خشک ایران – آسیا و آفریقا می‌باشد. در کوه‌های جنوب – کرمان – اصفهان – خرم‌آباد – آبادان – کازرون و اراک می‌روید.
بااینکه ایرانیان در دنیا به وطن‌پرستی معروف می‌باشند، ولی جاى بسى تعجب است که در کتاب‌های جدید مرتباً از (آرتیشو) که یک گیاه خارجى بوده و اکثر مردم آن را نمی‌شناسند و طرز پختن و خوردن آن را نمی‌دانند، تعریف می‌کنند و هیچ‌گونه اسمى از کنگر و منافع سرشار آن‌که یک گیاه ایرانى بوده و از قدیم به‌صورت خورش و مخلوط با ماست و کشک مصرف داشته ذکر نشده است.
انواع کنگر:
كنگر انواع مختلفي شامل كنگر معمولي و كنگر فرنگي يا همان آرتيشو دارد.
با توجه به اينكه در كشور ما مصرف كنگر معمولي رواج بيشتري داشته و شناخته‌‌شده‌تر است ما در اينجا به خواص اين سبزي فصل مي‌پردازيم.
كنگر معمولي: گياهي است خودرو با برگ‌هاي خاردار و ساقه‌هاي ضخيم شبيه به كرفس كه از آن در پخت سوپ، خورش و حتي به‌صورت خام در سالاد استفاده مي‌كنند.
کنگر فرنگی: گیاهی است به شکل گرز با برگ‌های کلفت و گوشت دار، علفی، پایا با ساقه‌های بزرگ و راست، شیاردار و به ارتفاع 2 تا 1.5 متر که برگ‌های آن کاملاً تیغ‌دار و نیزه‌ای است. ریشه آن حجیم و بسیار بزرگ، تقسیم‌شده به قطعات نامنظم و دندانه‌دار می‌باشد. سطح رویین برگ‌ها به رنگ سبز و بدون پرز ولی سطح زیرین آن پرزدار و سفید است.
كنگر طبيعتي گرم و خشك دارد و بعضی گفته‌اند بسیار گرم است و به همين علت آن را با ماست نيز مي‌خورند و در ضمن براي آن دسته از افرادي كه گرم‌مزاج هستند، خوردن آن توصيه مي‌شود. علاوه بر اين، كنگر منبع غني پتاسيم است.
خواص درمانی کنگر در سلامت بدن
عصاره برگ و ریشه کنگر برای جلوگیری از رسوب چربی در جدار رگ‌ها مفید بوده و در درمان یرقان، سوءهاضمه، احساس ناراحتی در معده، نفخ، بی‌اشتهایی، تهوع، اسهال خفیف یا یبوست، نارسایی کبد، دفع مزمن آلبومین و کم‌خونی بعد از جراحی مؤثر بوده و از کبد در برابر سموم شیمیایی محافظت می‌کند.
کلیه و مثانه را تقویت می‌کند و هضم غذا را آسان می‌کند. نفخ دستگاه گوارش را آسان می‌کند. افرادی که عرق بدنشان بدبو است چنانچه مدتی به خوردن کنگر ادامه دهند بوی بد عرق بدنشان زایل می‌گردد. بعضی از پزشکان قدیم معتقد بوده‌اند که مداومت در خوردن کنگر قوای فکری را ضعیف می‌گرداند.
این سبزی خواص دارویی نظیر خاصیت آنتی‌اکسیدانی و کاهندگی کلسترول دارد؛ بنابراین احتمال بروز سرطان را کاهش می‌دهد، خنثی‌کننده سموم کبدی و محافظ کبد است و به همین دلیل از دانه‌های آن داروهایی برای درمان بیماری‌های کبدی به بازار عرضه‌شده است. در ضمن، عادت به خوردن آن به هضم غذا کمک کرده و اشتها را افزایش می‌دهد. کنگر فشارخون را پایین می‌آورد. برگ کنگر در درمان بیماری قند مفید است. در کتاب قانون آمده است دانه کنگر در دفع اسید اوریک مؤثر است و آب کنگر داروی ادرارآور در علاج سنگ کلیه می‌باشد.
داروهای تهیه‌شده از کنگر را برای امراض قلبی-عروقی و جلوگیری از تصلب شرایین استفاده می‌کنند.
کنگر ضدعفونی‌کننده، اشتهاآور، تب‌بر و هضم‌کننده غذاست و در ضمن، مصرف آن باعث تقویت دستگاه گوارش می‌شود
مواد مغذي اصلي موجود در 100 گرم کنگر خام
انرژي 18 کيلو کالري
پتاسيم 360 ميلي گرم
آهن 1 ميلي گرم
فولات 21 ميکروگرم
کلسيم 41 میلی‌گرم
پتنوتنيک اسيد 3/0 میلی‌گرم
ويتامين B1 1 میلی‌گرم
سديم 27 میلی‌گرم
بتاکاروتن 39 ميکروگرم
فيبر 4 گرم
دیگر خواص درمانی کنگر برای تضمین سلامت بدن:
تعریق بدن را کنترل کنید
حمام کردن با عصاره تهیه‌شده از گیاه کنگر در درمان خارش پوست و برطرف کردن بوی عرق بدن مؤثر است.
افرادی که مصرف کنگر را در برنامه غذایی هفتگی خود داشته باشند با کمک این رژیم غذایی می‌توانند احتمال ابتلا به چربی خونشان را نیز به صفر برسانند.
در برخی از متون طب سنتی به این نکته اشاره‌شده که گنجاندن خورش یا سوپ تهیه‌شده از کنگر به برنامه غذایی روزانه می‌تواند به پاک‌سازی و تنظیم عملکرد کبد کمک کرده و به تخلیه سموم و مواد زائد از بدن کمک کند.
از جادوی کنگر و ماست چه می‌دانید
یکی از مؤثرترین نسخه‌های طبیعی برای درمان بی‌خوابی و بهبود کیفیت خواب، مصرف ترکیبی از ماست و کنگر است.
پاک‌سازی عروق و تسکین درد نقرس
یکی از ویژگی‌های کنگر، این سبزی بهاری خاصیت غیرقابل‌انکار آن در درمان تسکین بیماری نقرس و تصلب شرایین است. مصرف برگ‌ها و میوه گیاه کنگر در رژیم غذایی روزانه تأثیر زیادی در تسکین دردها و درمان نقرس و تصلب شرایین دارد. این گیاه در حقیقت با خاصیت پاک‌سازی عروق موجب تخلیه رسوب‌ها و اخلاط مزاحم از رگ‌های خونی می‌شود.
چه کسانی نباید کنگر بخورند؟
کنگر یکی از گیاهان دارویی است که موجب بروز انقباضاتی در کیسه صفرا می‌شود. ازاین‌رو مصرف این گیاه به افرادی که دچار التهاب کیسه صفرا یا مبتلا به سنگ کیسه صفرا هستند، توصیه نمی‌شود.
خانم‌های باردار و شیرده نیز بهتر است در این دوران از کنگر یا کنگر فرنگی استفاده نکنند زیرا این گیاه بر کیفیت و میزان شیر مادر تأثیر می‌گذارد.
هضم بهتر مواد غذایی با جوشانده برگ کنگر
جوشانده برگ کنگر و گل‌های این گیاه ازجمله بهترین نوشیدنی‌های گیاهی برای تقویت دستگاه گوارش و هضم بهتر مواد غذایی است. نوشیدن یک تا ۲ فنجان از جوشانده‌ای که از برگ یا گل‌های خشک‌شده این گیاه تهیه می‌شود به سوخت‌وساز بهتر مواد غذایی به‌ویژه چربی‌ها کمک کرده.
مائده صالح پور – کارشناس ارشد معارف قرانی
منابع:
زبان خوراکی‌ها تألیف دکتر غیاث‌الدین جزایری
طب گیاهی. تألیف دکتر محمدحسین ورپشتی
طب القرآن تألیف دکتر مرضیه مختاری پور
خواص میوه‌ها و گیاهان در درمان بیماری‌ها تألیف حسین غفرانی
گیاهان دارویی و عطاری ایران تألیف دکتر مرتضی صفایی