استفانو مانکوزو، گیاه‌شناس ایتالیایی و مدافع هوش گیاهی، در تلاش برای درک خودآگاهی می‌خواهد گیاهان را با همان بی‌حس‌کننده‌های انسانی به‌خواب ببرد.
نوروبیولوژی گیاهی رشته‌ای روبه‌رشد است که در تلاش برای کشف مسیرهایی است که گیاهان ازطریق آنها می‌توانند محیطشان را درک کنند و بر این اساس، مورفولوژی و فیزیولوژی خود را تغییر دهند. این علم واکنش‌های منفی زیادی را برانگیخته است؛ زیرا برخی پژوهشگران استدلال می‌کنند که چنین تغییراتی به‌معنای وجود شناخت یا خودآگاهی نیست؛ اما درباره‌ی ناخودآگاه چطور؟
گیاهان مانند انسان‌ها نمی‌خوابند؛ اما مانند انسان‌ها هنگام شب کمتر فعالیت می‌کنند. گیاهان ریتم شبانه‌روزی خود را دارند و ساعت درونی‌شان از نشانه‌های محیطی و شیمیایی برای تمایز شب از روز استفاده می‌کند. گیاهان حتی مانند برخی جانوران می‌توانند با طلوع خورشید بیدار می‌شوند.
بیدارشدن گیاهان به‌لطف رادیوسنج حرارتی اکوسیستم در ایستگاه فضایی (ECOSTRESS) از فضا دیده شد. این ابزار که در ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) قرار دارد، با اندازه‌گیری دما و ردیابی فرایندهایی مثل تبخیر و تعرق، می‌تواند سلامت پوششی گیاهی روی زمین را بررسی کند.
تصاویر دریافتی از فضا در سال ۲۰۱۹ نشان دادند که چگونه گیاهان نزدیک دریاچه‌ی سوپریور در ایالات متحده، می‌توانند افزایش فعالیت را در وقت صبح هنگام «بیدارشدن» افزایش دهند. همچنین براساس یافته‌های دانشمندان ISS، گیاهان نزدیک به مرز آبی صبح زود از خواب بیدار می‌شوند و علائم فعالیت را زودتر از گیاهان دور از آب نشان می‌دهند.
سه رنگ، زمان‌های متفاوت ثبت‌شده‌ی ECOSTRESS را با سایه‌های تاریکی نشان می‌دهند که نشانه‌ی فعالیت گیاهی بیشتر هستند.
حال این سؤال مطرح می‌شود که اگر گیاهان بیدار می‌شوند، آیا می‌توانیم آنها را به خواب ببریم؟ این هدفی است که استفانو مانکوزویِ گیاه‌شناس به‌دنبال آن است. مشاهده‌ی جالبی که مانکوزو را به جست‌وجوی شواهدی از هوش گیاه واداشت، ریشه‌ای در حال رشد حول محور مانع بود. مانکوزو با فیلم‌برداری از حرکت گیاه نشان داد که گیاه برای تشخیص مسیر رشد بهتر به لمس مانع نیازی ندارد، پس از کجا می‌دانست که باید حرکت کند؟
حرکت گیاه عجیب به‌نظر می‌رسد؛ اما رایج‌تر از چیزی است که مردم تصور می‌کنند. این حرکت با سرعتی کسل‌کننده برای مخاطب رخ می‌دهد؛ مگر اینکه گیاهی مثل ونوس مگس‌خوار داشته باشید. مستند سیاره سبز دیوید اتنبرو با نمایش تصاویری از گیاهان که اغلب هرگز نمی‌توانیم ببینیم، نشان می‌دهد که چگونه گیاهان می‌توانند بر سر نور خورشید درگیر شوند و برای حذف رقیب از تاکتیک‌هایی استفاده کنند که از نگاه ما انسان‌ها کثیف محسوب می‌شوند.
استفانو مانکوزو
چنین مشاهده‌هایی مانکوزو را بر آن داشت تا پرسش‌هایی را درباره‌ی احتمال وجود خودآگاهی در گیاهان مطرح کند. به‌باور وی، اثبات یا رد آگاهی در گیاهان بدون داشتن تعریف واضحی از معنای این پدیده دشوار است. مانکوزو می‌گوید: «به‌سختی می‌توان درباره‌ی آگاهی سخن گفت؛ زیرا حتی درباره‌ی خودمان واقعاً نمی‌دانیم خودآگاهی چیست. بااین‌حال، برای صحبت درباره‌ی آن به‌عنوان خصوصیتی بیولوژیکی، یک رویکرد وجود دارد. خودآگاهی پدیده‌ای است که همگی ما داریم؛ مگر زمانی‌که خیلی عمیق می‌خوابیم یا وقتی از هوش رفته‌ایم.»
مانکوزو کار خود را با بررسی حساسیت گیاهان به بیهوشی شروع کرد و متوجه شد که می‌توان گیاهان را با همان بی‌حس‌کننده‌هایی بیهوش کرد که روی انسان جواب می‌دهند. وی می‌افزاید: «این نتیجه بسیار شگفت‌آور است؛ زیرا همیشه تصور می‌شد که خودآگاهی پدیده‌ای مرتبط با مغز است؛ اما فکر می‌کنم خودآگاهی و هوش هر دو تجسم بیشتری دارند و به کل بدن مربوط می‌شوند.» درباره‌ی خواباندن گیاهان، تیم مانکوزو باور دارد که می‌تواند تا پایان سال ۲۰۲۳ به این هدف دست یابد./منبع خبر آنلاین
رئیس اداره بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان گفت: براساس ماده ۴۳ حفاظت منابع طبیعی سال ۱۳۹۶، قانون‌گذار برای ریشه‌کنی هر بوته گیاه در طبیعت، ۶۰۰ هزار تومان و برای قطع درختان با توجه به قدمت آنها از ۷.۵ میلیون تومان جریمه نقدی تعیین کرده است.
به گزارش گیاه نیوز به نقل از روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، آبتین میرطالبی درباره نابودی منابع طبیعی با بوته‌کنی بی‌رویه گیاهان خوراکی اظهار کرد: به استناد تبصره ۷ ماده ۳ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، همچنین ماده ۲۹ قانون احکام دائمی دولت و ماده ۶۹۰ مجازات اسلامی در مجموع تخریب و بوته‌کنی و برداشت گیاهان از سطح جنگل و مراتع، بدون دریافت مجوز ممنوع اعلام شده و مستلزم پرداخت خسارت است.
وی افزود: به استناد ماده ۴۲ و ۴۳ حفاظت منابع طبیعی، قانون‌گذار برای ریشه‌کنی و بریدن بوته‌ها، درختچه‌ها و درختان جریمه تعیین کرده است و مطابق ماده ۲۵ مکرر قانون قاچاق مبارزه با کالا و ارز، هرگونه حمل محصولات جنگلی و مرتع بدون دریافت مجوز در حکم محصول قاچاق محسوب می‌شود و ضمن ممنوعیت برداشت‌ها مستلزم جرایم نقدی است.
رئیس اداره بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان با بیان اینکه برداشت هرگونه گیاه از طبیعت فشاری بر پیکره زیست‌بوم کشور است، تصریح کرد: گاهی برخی مردم با گردش و تفریح در طبیعت، اقدام به بوته‌کنی گیاهان دارویی برای مصارف خانگی می‌کنند که این کار به دلیل کمیابی و کاهش پوشش گیاهی نباید انجام شود، اما برخی افراد سازماندهی شده با به‌کارگیری کارگر و خودرو به‌منظور فروش و تجارت، آگاهانه خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به رویشگاه‌های طبیعی وارد می‌کنند.
وی گفت: بر اساس ماده ۴۳ حفاظت منابع طبیعی سال ۱۳۹۶، قانون‌گذار برای ریشه‌کنی هر بوته گیاه در طبیعت، ۶۰۰ هزار تومان و برای قطع درختان با توجه به قدمت آنها از ۷.۵ میلیون تومان جریمه نقدی تعیین کرده است، البته افراد متخلف برحسب خسارت وارده در آن منطقه باید خسارت‌هایی را به اداره کل منابع طبیعی استان نیز پرداخت کنند.
میرطالبی با اشاره به توزیع بروشور و نصب بنر جهت آگاهی شهروندان و گردشگران در مناطق هدف به‌ویژه شهرستان‌های سمیرم و فریدون‌شهر توسط پاسگاه‌های گشت و مراقبت منابع طبیعی استان اظهار کرد: اگر مأموران حفاظت طبیعی، فردی را در حالت حمل بوته‌های گیاهان مرتع متوقف کنند، اگر حتی آن شخص هیچ‌گونه نقشی در ریشه‌کنی گیاهان دارویی نداشته باشد، ضمن کشف و ضبط تمام محصول به نام دولت تا سه برابر ارزش کالا، دادگاه تعزیرات جریمه نقدی از فرد خاطی دریافت خواهد کرد.
وی افزود: گیاهان موجود در طبیعت جزئی از نظام پیچیده زیست‌بوم هستند و حضور آنها برای حفظ منابع آب و خاک و حمایت از سایر موجودات و جانوران چرخه غذایی زیست‌بوم ضروری است، بنابراین در شرایط اقلیمی کشور ایران که میزان بارندگی آن بسیار کم و یک‌سوم متوسط جهانی است، رشد و زادآوری گیاهان و درختان طبیعت، سخت‌تر و کندتر از اغلب نقاط جهان است و باید از برداشت گیاهان طبیعی و فشار به جنگل‌ها و مراتع پرهیز کرد.
رئیس اداره بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان تصریح کرد: قرار نیست نیازهای چوب، علوفه، دارو و غذای میلیاردها انسان از زیست‌بوم‌های طبیعی و رویشگاه‌های جنگل و مرتع تأمین شود، از هزاران سال قبل انسان متمدن برای رفع نیاز خود از جنگل‌ها خارج شد و به کشاورزی و دامداری روی آورد، امروزه با علوم کشاورزی و دامداری تمام نیازهای انسان‌ها قابل تولید است و نیازی به دست‌اندازی و تخریب محیط طبیعی نیست.
وی گفت: به یاد داشته باشیم طبیعت محلی برای تولید اکسیژن، حفظ منابع آب و خاک، حفاظت ذخایر ژنتیکی و تکامل حیات وحش است، بنابراین هرگاه به طبیعت می‌رویم، باید بدانیم هیچ منظره‌ای همچون طبیعت بکر، زیبا و سالم نمی‌تواند به روح آدمی آرامش و به افکارش خلاقیت دهد، در نهایت همه برای رشد و بالندگی اندیشه خود به طبیعت نیاز داریم.
میرطالبی خاطرنشان کرد: از هم‌وطنان درخواست می‌کنیم حتی‌المقدور از خرید گیاهان برداشت شده از طبیعت امتناع کنند و با این خودداری، تقاضا را برای کندن این گیاهان و تخریب طبیعت کاهش دهند، چراکه این گیاهان خوراک بسیاری از گونه‌های جانوری در معرض انقراض هستند و در نهایت همین گیاهان، هوای پاک و جهان قابل زیستن را برای نسل آینده رقم می‌زنند.
جنگل‌ها از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین پوشش‌های زمین است که با وجود جمعیت روبه رشد جهانی در دنیای مدرن امروز و افزایش تقاضا برای محصولات جنگلی و زمین بیشتر برای کشاورزی، ساخت‌وساز و مواردی از این قبیل، هر روز بیش از پیش در معرض تخریب و نابودی قرار دارند.
به گزارش گیاه نیوز به نقل از ایمنا، جنگل‌ها، توده‌های سبزی که حدود یک‌سوم از زمین‌های جهان را به خود اختصاص داده‌اند، سرپناه بیش از نیمی از گونه‌های ساکن در خشکی هستند، به تعادل اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و رطوبت موجود در هوا کمک و از حوزه‌های آبخیزداری تأمین‌کننده آب شیرین رودخانه‌ها محافظت می‌کنند بیش از هر برهه زمانی دیگر مورد توجه قرار گرفته‌اند، البته با وجود نابودی سالانه میلیون‌ها هکتار از جنگل‌های سراسر دنیا به دلایل گوناگون و ناکامی محافظان محیط زیست از مقابله با این معضل، انسان هنوز هم راهی طولانی برای درک عمیق‌تر اهمیت این پوشش‌های مفید و حیاتی برای کره زمین در پیش‌رو دارد، از این‌رو در کشور ایران روز هشتم مردادماه به نام “جنگل رمز حیات” نام‌گذاری شده؛ روزی بسیار پراهمیت است، چراکه نقش جنگل‌ها در پایداری سرزمین و شادابی حیات انسان‌ها، جانوران و گیاهان و نقشی که در تأمین آب، هوا و امنیت غذایی ایفا می‌کند، غیرقابل‌انکار است، بنابراین هدف اصلی این روز، ارج نهادن به نقش بی‌بدیل و تأثیرگذار جنگل‌ها در نیل به توسعه پایدار و حفظ بستر حیات برای بقای انسان و همه موجودات زنده است.
در ایران شش نوع جنگل وجود دارد، این جنگل‌ها شامل جنگل‌های هیرکانی، بلوط غرب ایران، قره‌داغ یا ارسباران، دریایی حرا و چندل (مانگرو)، خشک داخلی و جنگل‌های دست‌کاشت که همه آنها در معرض خطر قرار دارند، است، از آنجا که نام قدیم گرگان «هیرکان» بوده، نام این جنگل به هیرکانی معروف شده است؛ این جنگل از گرگان تا گیلان، آستارا، آذربایجان ادامه دارد و به جنگل‌های بارانی هم معروف است. جنگل‌های دریایی حرا و چندل (مانگرو) که با جزر و مد دریا رشد و نمو یافته، اکنون به‌دلیل بی‌توجهی در حال نابودی است. جنگل قره‌داغ یا ارسباران به‌دلیل رطوبت رود ارس ایجاد شده و درختان این جنگل و حیواناتی که در آن زیست می‌کنند؛ منحصربه‌فرد هستند، اما این جنگل‌ها نیز در حال نابودی است.
لزوم بروزرسانی معیارهای ارزیابی زیست‌محیطی برای حفظ جنگل‌ها
کامران پورمقدم، رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اظهار کرد: جنگل‌های مانگروی ایران یکی از نقاط منحصربه‌فرد زیستگاه‌های مانگروی دنیا محسوب می‌شود، زیرا این رویشگاه بین عرض‌های ۲۵ تا ۲۷ درجه گسترش پیدا کرده و این منطقه از نقاط جغرافیایی خاص است.
وی اضافه کرد: مساحت جنگل‌های مانگرو در ایران بیش از ۲۷ هزار هکتار است که غالب گونه‌های آن گونه حرّا با اسم علمی Avicenna Marina است. این جنگل‌ها از خلیج نایبند در بوشهر تا خلیج گواتر در جنوب سیستان و بلوچستان و در حاشیه دریای عمان گسترش پیدا کرده است. بیش از ۹۰ درصد این جنگل‌ها چه از لحاظ کیفیت و کمیت در استان هرمزگان مانند بندر خمیر و جزیره قشم واقع شده است، البته لکه‌ای در منطقه خور آذینی استان هرمزگان شهرستان سیریک وجود دارد که گونه «چندل» است.
رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان اینکه یکی از فواید جنگل‌های مانگرو تنوع زیستی آن‌هاست، اظهار کرد: به علت وجود مواد مغذی بسیار ارزشمند برای توده‌های حیوانی و جانوران آبزی و حیات وحش دریا و حتی خشکی، تنوع زیستی در جنگل‌های مانگرو بسیار بالا است بنابراین تکثیر میگو و ماهی در این رویشگاه با کیفیت بسیار بالا انجام می‌شود.
وی افزود: به همین علت جوامع محلی که به شغل صیادی مشغول بوده بسیار مایل به حفظ و توسعه این رویشگاه‌ها هستند، زیرا به صورت مستقیم به معیشت و کیفیت بیشتر صیادی آنها کمک خواهد کرد.
پورمقدم درباره اقدامات سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری برای حفاظت از جنگل‌های مانگرو گفت: طرحی تحت عنوان طرح ملی مدیریت جنگل‌های مانگرو با هدف مدیریت و صیانت از این جنگل‌ها در استان‌های جنوبی کشور یعنی خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان در حال اجراست. بخشی از این طرح مربوط به عملیات احیایی، توسعه جنگل‌های مانگرو در قالب نهالکاری و بذرکاری و بخش دیگر آن مربوط به اقدامات حفاظتی مانند گشت‌های قایق‌های موتوری برای جلوگیری از قطع درختان و سرشاخه‌زنی است.
وی با اشاره به طرح کاشت یک میلیارد اصله نهال در کشور اضافه کرد: عملیات احیایی و کاشت درخت و جنگلکاری در جنگل‌های مانگرو در قالب طرح کاشت یک میلیارد اصله نهال انجام می‌شود. در این جهات مناطقی را در قالب مناطق مستعد برای احیای جنگل‌های مانگرو در این رویشگاه‌ها در استان‌های جنوبی بر اساس مطالعات ساحلی شناسایی کردیم. از مرداد ماه جمع‌آوری بذر و تولید نهال با کمک جوامع محلی که بخش عمده آنها به صیادی اشتغال دارند- در تمام استان‌های جنگل حرا به‌وبژه در استان هرمزگان انجام می‌شود. کاشت هم در فصل مستعد از سوی جوامع محلی صورت می‌گیرد.
چه عواملی موجب تخریب جنگل‌ها می‌شود؟
رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تاکید کرد: پیش‌بینی می‌کنیم که در حدود ۵۹ هزار هکتار عرصه مستعد برای «حرّاکاری» در جنگل‌های مانگرو وجود داشته باشد که به فراخور اعتبارات و هماهنگی جوامع محلی و مشارکت آنها طی چهار تا پنج سال در کل رویشگاه‌های جنوبی مانگرو کشور انجام شود.
وی با اشاره به عوامل تخریب رویشگاه‌های مانگروی کشور گفت: احداث تأسیسات در بالادست این رویشگاه از عوامل تخریب آن محسوب می‌شود، چرا که جریان هیدرولوژیک آب شیرین در محل ورود آن به دریا را مختل می‌کند. هر اقدامی که موجب ایجاد اختلال در ورود یا جریان آب شیرین از بالادست به مصب دریا شود، می‌تواند به این رویشگاه آسیب برساند، از جمله این اقدامات می‌توان به ایجاد پل، سد، جاده‌سازی، تأسیسات پرورش میگو اشاره کرد که اگر بر اساس مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی نباشد می‌تواند این رویشگاه را دچار آسیب و آن را تخریب کند.
پورمقدم عبور لنج‌ها و قایق‌های حاوی کالای قاچاق از خورها و رویشگاه‌های مانگرو را از دیگر عوامل تخریب این زیستگاه دانست و تصریح کرد: این قایق‌ها موج‌های سنگینی را ایجاد می‌کنند و باعث فرسایش پای درختان و در نهایت سرنگونی و آسیب به این رویشگاه می‌شوند.
وی با بیان اینکه وجود پساب‌های صنعتی و تخلیه مواد نفتی در دریا به صورت اشتباه به این اکوسیستم آسیب وارد می‌کند، افزود: سعی شده با هماهنگی با نیروی انتظامی، جوامع محلی، صیادان و متولیان صنایع فعال در بالادست این رویشگاه‌ها، این آسیب‌ها را به حداقل برسانیم. این اتفاق در خلیج نایبند افتاد و خوشبختانه توانستیم تهدید این منطقه یعنی جاده سازی و پل سازی را به حداقل برسانیم چراکه این تأسیسات ورود آب شیرین به رویشگاه‌های مانگرو را تهدید می‌کرد.
رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اشاره به همکاری سازمان منابع طبیعی با سازمان محیط زیست برای حفاظت از جنگل‌های حرّا اظهار کرد: این جنگل‌ها جزو تالاب‌های دریایی محسوب می‌شوند و در قالب کنوانسیون حفاظت از تالاب‌ها یعنی کنوانسیون رامسر تحت حفاظت قرار گرفته‌اند. این رویشگاه در دهه ۷۰ میلادی به‌صورت رسمی از طریق یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت شد بنابراین یک محدوده بزرگ واجد تنوع زیستی و حفاظت‌شده محسوب می‌شود.
وی اضافه کرد: سازمان محیط زیست در قبال حفاظت از تالاب‌ها مسئولیت‌هایی دارد و اقدامات حفاظتی خود را انجام می‌دهد و بخشی از عملیات حفاظتی که به‌صورت گشت و مراقبت قایق موتوری است، با همکاری منابع طبیعی صورت می‌گیرد. عمده عملیات احیایی این رویشگاه که مربوط به جنگلکاری و توسعه جنگل‌های مانگرو در مناطق مستعد و احیای این رویشگاه‌ها است توسط منابع طبیعی انجام می‌شود و این کار را با هماهنگی سازمان محیط زیست و مناطق آزاد ویژه مانند منطقه آزاد قشم انجام می‌دهد و هماهنگی خوبی با آنها دارد.
پورمقدم با بیان اینکه باید ارزیابی تهدیدات بر اثر ایجاد تأسیسات یا ساخت و ساز و فعالیت این صنایع در بالادست این رویشگاه‌ها آسیب می‌رساند به صورت دقیق‌تر انجام شود، گفت: سازمان محیط زیست در بسیاری از موارد ورود کرده و با همکاری دو سازمان برای کاهش تهدیدات تلاش شده است. منابع طبیعی یا محیط زیست به‌تنهایی نمی‌توانند اقدامات بازدارنده را برای برخی فعالیت‌های بالادست انجام دهند و هم‌افزایی دو دستگاه باعث شده است که این تهدیدات کاهش یابد.
وی خاطرنشان کرد: بهترین ابزار قانونی ارزیابی زیست محیطی است البته باید شاخص‌های آن به‌روز و دقیق‌تر شود و با توجه به تغییرات اقلیمی باید حفاظت از این رویشگاه‌ها و اقدامات احیایی بیشتر صورت پذیرد.
نابودی تمام جنگل‌های ایران تا ۵۰ سال دیگر
اسماعیل کهرم، کارشناس و کنشگر محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار کرد: نابودی جنگل‌های ایران تا ۵۰ سال آینده، مطابق با برآوردهای هشدارگونه ناسا از وضعیت ایران حقیقت دارد، به این معنا که با تداوم این شرایط، طی سال‌های ۲۰۵۰ تا ۲۰۶۰ اثری از جنگل‌هایی که امروز می‌شناسیم در کشور باقی نخواهد ماند.
وی با ابزار تأسف از اینکه جنگل‌های ایران وضعیت بسیار نامناسبی دارند، گفت: چندی پیش با حضورم در کنفرانس GPL کشور آلمان یکی از سازندگان این دستگاه‌ها ضمن گفت‌وگوی دو نفره مطرح کرد که اکنون متوجه شده‌ایم که بهترین کار در فضا مشاهده زمین از مریخ است، طی این مشاهدات دیدیم که در کشور شما ایران سالیانه یک تا ۱.۵ درصد از جنگل‌ها در حال نابود شدن هستند.
این کارشناس و کنشگر محیط‌زیست ادامه داد: اگر سالانه یک درصد جنگل‌ها در ایران از بین برود طی ۱۰۰ سال آینده جنگلی نخواهید داشت و با ۱.۵ درصد حدود ۷۵ سال دیگر تمام جنگل‌های کشورتان نابود می‌شوند.
