آویشن یکی از گران‌بهاترین گیاهان دارویی روی زمین است، زیرا مواد گوناگون و فوق‌العاده مؤثری در آن وجود دارد که بدون اغراق به‌اندازه مجموعه داروهای یک داروخانه در وجود آدمی تأثیر و در درمان بیماری‌های مختلف اعجاز می‌کند.
نام علمی: Thymus vulgaris L
طبیعت: گرم و خشک
گیاه‌شناسی
گیاهی است پر شاخه و دارای ساقه‌های چوبی به ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر که به حالت وحشی و به‌صورت بوته هائی پرپشت در دامنه‌های خشک و بین تخته‌سنگ‌ها و در کوهستان‌ها تا ارتفاعات ۱۲۰۰ متری و حتی گاهی بیشتر می‌روید. ریشه چوبی و منشعب آن‌که ظاهر ناهموار دارد به سهولت در زمین‌های سخت درون تخته‌سنگ‌ها نفوذ می‌کند و گیاه را که ساقه‌های متعددش حالت فشرده به هم دارند، به‌خوبی ثابت نگه می‌دارد و مانع می‌گردد که به سهولت از درون خاک خارج شود. ساقه‌های منشعب این گیاه پوشیده از کرک و برگ‌های کوچک آن دارای ظاهر لوزی شکل و متقابل بر روی ساقه است. رنگ برگ‌های آن خاکستری روشن است.
دم برگ بسیار کوتاه آن پهنک‌برگ را به ساقه ارتباط می‌دهد ظاهر کلی پهنک‌برگ این گیاه که عموماً کناره برگشته دارد و در سطح تحتانی پوشیده از گردی به رنگ مایل به سفید به نظر می‌رسد. بهترین وسیله تشخیص آن از گونه‌های مجاور است. گل‌های آن کوچک، متعدد، معطر به رنگ سفید با گلی و مجتمع به‌صورت دسته‌هایی در قسمت‌های انتهائی ساقه می‌باشد. انواع آویشن عبارت‌اند از: آویشن کوهی و آویشن شیرازی که در شیراز کشت می‌شود و ازنظر شکل ظاهری و طعم این دو نوع آویشن باهم فرق دارند البته خواص درمانی آویشن کوهی بسیار بیشتر از آویشن شیرازی می‌باشد.
کاشت
آویشن از طریق بذر، قلمه و تقسیم بوته تکثیر می‌شود. کاشت از طریق بذر به دو روش مستقیم و غیرمستقیم صورت می‌گیرد. زمان مناسب برای کاشت بذر در زمین اصلی اوایل بهار (فروردین) می‌باشد و درکشت غیرمستقیم (خزانه هوای آزاد) نیمه دوم اسفند زمان مناسبی برای کاشت بذر آویشن است.
برداشت
به‌طورکلی، بهترین زمان جمع‌آوری اندام رویشـی (برگ‌ها و ساقه‌های جوان) حاوی مواد مؤثر هنگامی است که گیاه در مرحله گل‌زدایی باشد و البته زمان برداشت مناسب برای آویشن در مناطق مختلف، متفاوت می‌باشد .
- نکته: آویشن بایستی در دمای پایین‌تر از 40 درجه سانتی‌گراد برای کاهش اتلاف عطر در جریان تبخیر، خشک شود و رنگ سبز خود را حفظ کند. محصول خشک‌شده باید پروسه جدا کردن برگ از ساقه‌ها و غربال کردن را برای حذف گردوغبار طی کند تا محصول یکنواختی تولید شود.
ترکیبات شیمیائی
اسانس آن متشکل از مایعی زردرنگ یا قهوه‌ای مایل به قرمز با بوئی مطبوع است. طعم آن تند است و خنک‌کننده که از تقطیر برگ‌ها و سرشاخه‌های گل‌دار به دست می‌آید. سرشاخه حاوی تانن و ترکیبات فنولی است مهم‌ترین اسانس آن تیمول و به نام Carvacoal و به میزان 8/0 – 6/2% است، میزان این اسانس در نور کامل خورشید افزایش می‌یابد.
نیازهای اکولوژیکی
آویشن گیاهی است بومی مناطق مدیترانه‌ای و در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. این گیاه خشکی دوست بوده و به سهولت قادر به تحمل کم‌آبی و خشکی است. آویشن به حالت غرقابی حساس است و این امر موجب خشک شدن گیاه می‌شود.
قسمت‌های دارویی این گیاه
سرشاخه‌ها و برگ خشک‌شده آن
آویشن در طب سنتی
در طب سنتی از این گیاه به‌عنوان ضد اسپاسم، درمان سیاه‌سرفه، برونشیت، عفونت ریه، سرماخوردگی، آنفولانزا و برای درمان نفخ و گرفتگی‌های عضلانی استفاده می‌شود.
و بهترین داروی برای افرادی است که از افزایش بلغم و سردی بدن شکایت دارند.
- مصرف آن همراه با دوغ و ماست از ضرر سردی ماست را می‌کاهد.
مهم‌ترین خواص آویشن سلامتی
- آویشن یک آنتی‌اکسیدان بزرگ
در عصر مدرن امروز، علم کشف کرده که آویشن به طول عمر یک فرد کمک می‌کند. روغن‌های فرار در آویشن با افزایش اسیدهای چرب امگا 3 مطلوب در مغز به مراقبت از ذهن کمک می‌کند سلول‌های بدن را سالم نگه می‌دارد و به کاهش سرعت روند پیری کمک می‌کند. اسیدهای چرب برای ساخت دیواره‌های سلول و برای حفظ ساختار سیستم عصبی، مغز و شریان‌ها حیاتی هستند. آویشن به این دلیل که یک آنتی‌اکسیدان قوی است به محافظت از این چربی‌ها از آسیب ناشی از رادیکال‌های آزاد کمک می‌کند.
اولین مورد از خواص آویشن، کمک به درمان سرفه می‌باشد. آویشن اگر به‌تنهایی خورده شود برای سرفه‌های خلط دار یا تر مناسب است اما در رابطه با سرفه‌های خشک می‌تواند خشکی ناحیه گلو را بیشتر کند. آویشن زمانی که در یک محلول غلیظ (با ترکیب شکر یا عسل) مخلوط شده باشد مانند شربت‌های آویشن، تأثیر خشک‌کنندگی‌اش کمتر می‌شود.
- مخلوط آویشن و عسل ضد سرفه قوی است
طرز تهیه شربت آویشن برای درمان سرفه
به‌منظور مقابله با سرفه، یک‌مشت آویشن تازه یا خشک را در یک لیتر آب ریخته و به مدت ۲۰ تا ۲۵ دقیقه بجوشانید. محلول را صاف‌کرده و با عسل شیرین کنید. هر دو ساعت یک فنجان از این شربت را میل کنید. توجه داشته باشید که این دوره‌ی درمانی را نباید بیش از ۳ هفته دنبال کنید؛ اما این نکته را هم در نظر داشته باشید که مصرف بالای آن‌هم توصیه نمی‌شود.
- آویشن برای تمیز کردن و رفع گرفتگی مجاری تنفسی
یک قطره افشره‌ی خوراکی آویشن را در یک پیاله آب گرم (نه جوش) بچکانید. حوله‌ای روی سرتان انداخته و بخور بگیرید. می‌توانید از برگ‌های خشک آویشن نیز بخور درست کنید. برای این کار یک قاشق غذاخوری آویشن خشک را در یک لیوان آب سرد به مدت یک ساعت بخیسانید و سپس با شعله‌ی کم آن را داغ کنید. بعد بخور بگیرید. توجه داشته باشید اگر علائم سرماخوردگی، برونشیت و غیره برطرف نشد حتماً به پزشک مراجعه کنید.
- آویشن و سلامت قلب
ترکیب غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، مواد معدنی و ویتامین‌ها در آویشن دارای تأثیرات کوچک بی‌شماری بر روی سلامت قلب هستند اما پتاسیم و منگنز موجود در آن بسیار مهم است. پتاسیم یک گشادکننده عروق است. این ماده با شل کردن عروق خون و کاهش فشارخون می‌تواند فشار موجود بر روی سیستم قلبی عروقی را کاهش دهد. جلوگیری از تصلب شرایین و اجتناب از سکته مغزی، حملات قلبی و بیماری عروق کرونر قلب، می‌تواند عمر فرد را افزایش دهد.
توجه: مصرف آویشن برای افرادی که از فشارخون بالا رنج می‌برند توصیه نمی‌شود. قبل از مصرف حتماً با پزشک مشورت کنید.
- آویشن ودرمان مشکلات گوارشی
آویشن حاوی ترکیبات تلخ‌مزه‌ای است که می‌تواند به هضم غذا کمک کند. اگر دچار نفخ، سنگینی، گرفتگی عضلات معده و در حالت کلی هر نوع مشکل مربوط به دستگاه گوارش هستید بعد از غذا از آویشن استفاده کنید.
- آویشن و مقابله با پوسیدگی و جرم دندان
آویشن حاوی ترکیبی به نام تیمول است که تأثیر مثبتی در مقابله با پوسیدگی دندان تیمول جزو ترکیبات مؤثر برخی دهان‌شویه‌های ضدعفونی‌کننده است که با جرم‌های دندانی مقابله می‌کنند.
برای این کار می‌توانید از آویشن به‌عنوان دهان‌شویه استفاده کنید. پنج گرم گیاه خشک آویشن را در صد میلی‌لیتر آب جوش و به مدت ده دقیقه دم‌کنید. سپس این محلول را خنک کرده و به‌عنوان دهان‌شویه استفاده کنید. روزانه دو تا سه مرتبه با آن دهان‌ها را شسته و ضدعفونی کنید.
- آویشن و رفع خستگی بدن
آویشن خاصیت تقویت‌کنندگی دارد. برای همین توصیه می‌کنیم اگر دچار خستگی، ضعف، کاهش قوای بدن، کم‌خونی و افسردگی شده‌اید به سراغ آویشن بروید.
دم‌نوشی انرژی‌زا
در ۱۵۰ میلی‌لیتر آب جوش یک قاشق چای‌خوری کوچک آویشن بریزید. در ظرف را بگذارید و اجازه دهید به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دم بکشد. محلول را صاف‌کرده و روزانه دو فنجان از این جوشانده میل کنید.
- آویشن و درمان التهاب‌های پوستی
این گیاه حاوی ضد قارچی و ضدمیکروبی نیز می‌باشد. علاوه بر این ترکیبات این گیاه مانع از فعالیت‌های التهابی در پوست می‌شود. درنتیجه التهاب، درد، ورم و غیره کاهش پیدا می‌کند.
کمپرس آویشن
روش کاربرد:
ابتدا مقداری آب در ظرفی ریخته و سپس آویشن را به آن بیفزایید. سپس ظرف را روی شعله قرار داده و حرارت آن راکم کنید تا به‌آرامی به دمای جوش برسد. پس‌ازاینکه آویشن پنج دقیقه جوشید ظرف را از حرارت دور کنید تا به‌آرامی سرد شود. سپس این کمپرس را بر موضع موردنظر قرار دهید.
خانم‌ها حتماً بخوانند!
لوسیونی کاملاً گیاهی برای طراوت پوست شما “لوسیون آویشن”
مواد لازم:
برگ آویشن ۲۰ گرم
روغن‌زیتون ۳۰ میلی‌لیتر
روغن آووکادو ۲۰ میلی‌لیتر
اوسرین ۱۰۰ گرم
طرز تهیه:
آویشن را در ظرفی شیشه‌ای ریخته و روغن‌زیتون را به آن اضافه کنید. بگذارید سه روز بماند. سپس آن را از صافی ریز عبور داده و باقیمانده برگ‌ها را خوب فشار دهید تا عصاره آن‌ها خارج شود. این محلول را با روغن آووکادو مخلوط کرده و سپس اوسرین را اضافه کنید و خوب مخلوط کنید.
آویشن آرام‌بخش است و عطر ملایم و مطبوع آن به پوست حساس آرامش می‌دهد. روغن‌های دیگر موجود در آویشن مثل تیمول باعث تغذیه و حفاظت پوست می‌شود.
- آویشن و ماساژ درمانی
– برای التیام عفونت‌های ریه 10 قطره از افشره آویشن را در 20 میلی‌لیتر روغن بادام یا آفتاب‌گردان حل کرده و روی سینه بمالید.
– همچنین برای التیام دردهای روماتیسمی یا کوفتگی و کشیدگی عضلات کافی است 10 قطره از افشره آویشن را به همراه 10 قطره افشره اسطوخودوس در 25 میلی‌لیتر روغن بادام یا آفتاب‌گردان اضافه کرده و در محل درد ماساژ دهید.
- احتیاط
– افشره آویشن ممکن است محرک انقباض رحم باشد لذا بهتر است در دوران بارداری از مصرف آن اجتناب شود.
خواص عرق آویشن
ازآنجاکه عرق آویشن دارای طبیعت گرم و خواص متعددی می‌باشد از عرق آویشن برای تقویت معده، رفع ترشی معده، تقویت بینایی، صد درد و تشنج، رقیق‌کننده خون، در عفونت‌های ریوی، زکام و برونشیت بی‌همتاست.
نحوه استفاده از عرق آویشن: پس از هر غذا یک استکان از عرق آویشن میل نمایید.
عسلی که از گل گیاه آویشن به دست می‌آید خواص درمانی گیاه آویشن را نیز در خود دارد. عسل آویشن قرمزرنگ است و معمولاً رنگی تیره دارد. افرادی که مصرف این عسل را در برنامه غذایی خود بگنجانند، می‌توانند از خواص درمانی و شفابخش این عسل برای درمان سرفه و گلودردهای ناشی از سرماخوردگی در فصل پاییز استفاده کنند. علاوه بر این، مصرف عسل آویشن به زنانی که دوره قاعدگی دردناکی دارند توصیه می‌شود، زیرا با مصرف روزانه این عسل در روزهای قاعدگی می‌توان تا حد زیادی بر دردهای شکمی ناشی از قاعدگی غلبه کرد. در کنار این موارد، عسل آویشن یکی از عسل‌هایی است که تأثیر مستقیم برافزایش آرامش و ریلکسی اعصاب دارد و به‌اصطلاح درمانگران شیوه‌های طبیعی، مقوی مغز و اعصاب است.
استفاده آویشن در آشپزی:
در حال حاضر، بسیاری از غذاهای کشورهای جنوب اروپا بدون آویشن معنی و مفهوم خود را از دست می‌دهند. این گیاه تقریباً در ترکیبات ادویه‌ای، نقش اساسی دارد و در آشپزی غذاهای سنگین از آن استفاده فراوانی می‌شود. آویشن علاوه بر بهبود طعم غذا، باعث سرعت بخشیدن به عمل هضم نیز می‌شود. مصرف آن، مخصوصاً در وعده‌های غذایی سنگین توصیه می‌شود. از آویشن در این غذاها استفاده می‌شود: سرخ‌کردنی‌ها، ماهی، سس گوجه‌فرنگی، سوپ سبزیجات، سالاد، غذاهای قارچ دار، خورشت‌ها و غذاهای سیب‌زمینی دار.
- این گیاه باید دور از نور و رطوبت و در شیشه‌های ضخیم و سربسته یا قوطی‌های فلزی نگهداری شود.
خواص آویشن به نقل از کتاب تحفه حکیم مؤمن
- نفخ معده و روده‌ها را از بین می‌برد.
- در گریپ، سرفه برونشیت، سیاه‌سرفه مفید واقع می‌شود.
- ادرار آور است.
- خوردن آن با آب انجیر جهت «آسم» و سرفه نافع است و با انجیر خشکعرق آورد.
- در بانوانی که قاعده‌شان قطع‌شده است، مؤثر واقع می‌شود.
- آویشن، تشنج را برطرف می‌کند پس به‌نوعی آنتی اسپاس مودیک است.
- هرگاه آن را با پنیر تازه بخورند و به این کار هر روز ادامه دهند؛ جهت چاق شدن بدن مفید است.
خواص آویشن به نقل از کتاب سلامت و تغذیه به‌وسیله گیاهان تألیف درومر
- آویشن ذهن را روشن و حافظه را زیادی می‌کند.
- در تحریک گردش خون و اعمال جنسی مؤثر است
آویشن در کلام زکریای رازی
این گیاه را پُرخاصیت برای افراد سردمزاج توصیه کرده است و معتقد است که هضم‌کننده غذا و بادشکن است و به بدن گرمی معتدلی می‌بخشد و خون را به جریان می‌اندازد، اعمال جنسی و تناسلی را در بدن تحریک و تقویت می‌کند، آویشن ضد درد و تشنج است و هوش و قوه ادراک را زیاد می‌کند و برای ضعف و نارسایی کبد، ریزش مو و برای تقویت پیازهای مو مفید است.
نسخه‌های شفابخش
- دم‌کرده آن (30-20) گرم در یک لیتر آب، نفخ شکم را برطرف می‌سازد.
- در درمان بی‌اشتهایی بسیار مؤثر است. بهتر است 10 تا 15 گرم آویشن خشک را در یک لیتر آب جوش دم‌کرده و روزانه چند بار از آن مصرف کرد.
- برای آسم جوشانده 30-20 گرم ساقه گل‌دار آویشن در یک لیتر آب با عسل روزانه 5-4 فنجان و در سیاه‌سرفه دم‌کرده 30-20 گرم ساقه گل‌دار با عسل روزانه 4 فنجان و در ضعف زیاد نیز دم‌کرده آن خورده شود.
- در رگ به رگ شدن و پیچیدگی عضلات کمپرس پارچه خیس شده از دم‌کرده آویشن استفاده کنید.
- در دردهای معده و اختلالات کلیه و زکام نیز دم‌کرده آویشن مؤثر است.
- برای رفع غلظت خون و پاک‌سازی خون از مواد زائد بهتر است که آویشن را همراه با چند عدد عناب دم‌کرده و روزی چند بار مصرف شود، به‌این‌ترتیب که یک قاشق غذاخوری آویشن خشک همراه با 7 تا 10 عدد عناب در یک لیتر آب جوش دم‌کرده و روزی چند بار مصرف شود، مصرف این نوشیدنی در ماه‌های اولیه بهار به‌سلامت بدن کمک می‌کند.
عوارض جانبی:
تاکنون در مورد عارضه‌ی جانبی ناشی از مصرف مقادیر خوراکی آویشن یا فرآورده‌های وابسته، گزارشی داده نشده است؛ ولی ممکن است در موارد معدودی، دردهای شکمی را ایجاد نماید و یا باعث گرفتگی موقتی گردد.
مقدار مصرف عادی آن برای افراد بالای یک سال، 6- 3 گرم برگ خشک، در یک نوبت و روزی 3- 1 مرتبه تکرار این مقدار می‌باشد.
افراد کمتر از یک سال، 1- 5/0 گرم از گیاه یا معادل آن از فراورده‌های آویشن را روزی چند مرتبه می‌توانند مصرف کنند.
گرچه ممکن است مصرف در دوران حاملگی، خطراتی در برنداشته باشد اما بهتر است در مورد مصرف آن با پزشک مشورت شود.
دکتر فهیمه دانشور-متخصص گیاه‌درمانی
منابع
معارف گیاهی تألیف حسین میرحی
کتاب گیاهان دارویی تألیف علی زرگری
کتاب تحفه حکیم مؤمن تألیف محمد مؤمن حسینی تنکابنی
کتاب مجموعه آثار دکتر سید جلال مصطفوی کاشانی، ج ۲