گیاهان کمی مانند نخل خرما یافت می شوند که به صورت زراعی به کار برده شده و با زندگی آدمی نیز پیوستگی داشته باشند. این مبالغه نیست که بگوییم اگر نخل نبود، گسترش و پراکندگی آدمی به مناطق گرم و بی آب و علف جهان قدیم، بسیار محدودتر می شد.
خرما نه تنها غذایی پرانرژی است بلکه به راحتی قابل نگهداری و انبار کردن و حمل در مسافت های طولانی در صحرا می باشد و با ایجاد سایه و محافظت در برابر بادهای صحرایی محل مناسبی را برای اسکان صحرانشینان ایجاد می کند. علاوه بر این از نخل، محصولات متفاوت دیگری جهت استفاده در تولیدات کشاورزی و تغذیه دام های اهلی به دست می آید، به طوری که عملاً هر یک از قسمت های نخل، کارآیی مفیدی دارند.
مرکز اصلی خرما تاریخ مشخصی ندارد اما مدارک موجود در مورد نخل کاری به کشت این گیاه تا 4000 سال قبل از میلاد مسیح(ع) در محلی که هم اکنون در جنوب عراق قرار دارد، اشاره دارند. اما منابعی در مورد نخل از مصر باستان کشف شده است و نظر عمومی این است که ابتدایی ترین زمان نخل کاری مصادف با قدیمی ترین تمدن ها بوده و از شمال شرقی آفریقا تا شمال غربی جلگه دجله و فرات ادامه یافته است.
درخت خرما که ارتفاع آن 10 تا 20 متر می شود، دارای تنه ای است استوانه ای صاف، بدون انشعاب که آثار برگ های قدیم درخت روی آن به صورت برجستگی هایی باقی می ماند. درخت خرما درختی است دوپایه، عده ای از درخت ها نر و عده ای ماده هستند. اگر درخت از کشت دانه حاصل شده باشد، گل های آن پس از ده سالگی ظاهر می شود و درخت شروع به گل دادن می کند، ولی اگر درخت از پاجوش حاصل شده باشد (که معمول این است) پس از 4 تا 5 سال شروع به گل دادن می کند. گل ها در اوایل ظهور در یک محفظه قهوه ای رنگ نسج گیاهی قرار دارند و پس از اینکه گل های ماده با گرده گل های نر که از درخت نر گرفته شده، تلقیح شدند، میوه ها به تدریج ظاهر می شوند. از مرحله گل بودن تا خرما شدن، هفت مرحله نامگذاری شده است که هر کدام خواص درمانی نسبتا متفاوتی دارند. اما به علت عدم دسترسی همگان به آنها و پرهیز از طولانی شدن کلام، فقط به ذکر خواص درمانی مرحله هفتم یعنی خرمای کاملاً رسیده پرداخته می شود.
میوه رسیده خرما بسته به نوع آن به رنگ های قهوه ای روشن، قهوه ای و قهوه ای تیره مایل به سیاه می باشند و گوشتی شیرین دارای یک هسته بلند به طول 1 تا 3 سانتی متر و قطر 2 تا 5 میلی متر است که به صورت خوشه های بزرگ ظاهر می شود.
خرما بومی مناطق گرمسیر آفریقا و عربستان است و در سایر مناطق گرم جهان نیز کاشته می شود. در ایران، کشت خرما در تمام مناطق گرمسیر از جمله خوزستان، کرمان، فارس، بلوچستان و نواحی مرکزی صورت می گیرد.
خرمای تازه، بسته به درصد رطوبت به صورت نرم، نیمه خشک و خشک دسته بندی می شود.
در ذکر خواص خرما این سخن کافی است که روزی ظرفی از خرما را خدمت حضرت امام صادق(ع) گذاشتند، آن حضرت فرمودند: «همانا در آن شفای دردهاست.» طبق نظر حکمای طب سنتی، جوشانده 50 گرم خرما در 1 لیتر آب، شربت بسیار مؤثری برای رفع خشونت و نرم کردن سینه است. به علاوه خرما برای درمان فلج، پارکینسون، تقویت کلیه، نرم کردن مفاصل و رفع کمردرد مفید می باشد. در کشور هندوستان از صمغ درخت خرما برای درمان اسهال و معالجه بیماری های مجاری تناسلی و ادراری استفاده می شود و از میوه خرمای بدون هسته، برای نرم کردن سینه و به عنوان ملیّن و همچنین بهبود آسم و ناراحتی های سینه و رفع سرفه بهره می برند. سایر فواید خرما شامل کمک به خون سازی (به دلیل داشتن ویتامین فولات) و درمان سنگ مثانه می باشد.
افرادی که تمایل به مصرف یک ملیّن غذایی جهت کمک به انجام فعالیت های دستگاه گوارش به طور طبیعی دارند، می توانند چند دانه خرما را در هنگام شب در مقداری آب بگذارند و صبح اول وقت آن را به همراه آبش میل نمایند. این شربت برای افراد مبتلا به رماتیسم هم مفید است.
خرما در پیشگیری از سرطان به دلیل داشتن مقدار زیادی منیزیوم نقش دارد. تحقیقات نشان می دهد که میزان ابتلا به انواعی از سرطان در افراد ساکن نواحی خرماخیز جهان کمتر می باشد.
نوابغ قدیمی و جدید، اشاراتی بر مصرف خرما در ترکیبات غذایی و آماده سازی غذا دارند. صفات خرما از نظر قند و کم بودن پروتئین و چربی بیانگر ضرورت نیاز به افزودن ترکیبات متفاوتی برای از بین بردن کمبودهای غذایی بوده و شاید این کار با رقیق کردن شیرینی طبیعی خرما و برخی اوقات افزودن اسید که خرما فاقد آن است، صورت می گیرد. خرمای تازه را می توان با شیر و فراورده های آن مانند ماست، کره، پنیر و کشک مخلوط نمود. خرما را همچنین در شیره تازه می پزند و یا کاملاً با شیر خشک مخلوط می کنند. ترکیبی از خرما، کره و عسل که به آن (خبیس) می گویند از زمان حضرت محمد(ص) مصرف می شده است. در مورد ترکیب خرما با پروتئین می توان به ترکیب خرما و ماهی اشاره کرد که از زمان های دور به عنوان یک غذای ثابت در منطقه خلیج فارس استفاده می شده است. خرماهای چرخ شده مخلوط با روغن کنجد یک غذای شناخته شده و تقریبا مؤثرترین و مفیدترین غذای افرادی است که در طی شب های سرد صحرا می خواهند از آن عبور کنند
یک مثال از مصرف میوه ها و سبزیجات ترکیب خرما با خیار یا هندوانه است که با این کار از شیرینی خرما کاسته شده و طعم خیار و هندوانه را افزایش می دهد. در این اواخر به ترکیبات سالادهای میوه، خرما، مرکبات، سیب، گلابی و … نیز اضافه می شود. ترکیبات خرما و نشاسته را در جاهای مختلف می توان مشاهده کرد و به طور عادی، آنها را با پختن و سرخ کردن با هم درست می کنند. مثال های دیگر شامل پختن خرما در شیر تازه با پیاز و آرد یا پختن خرما و برنج در شیر که برای مادرهای شیرده به کار برده می شود، است.
خرما را در فرنی، شیرینی ها و کلوچه های خانگی نیز به کار می برند. یک شکل آن سرخ کردن خرمای چرخ کرده با آرد و شیر و به شکل کیک در آوردن آنهاست. شیرینی دیگر خرما که در ایام عید در مکه مصرف می شود خرما و آجیل های گردو، پسته و بادام و همچنین بذر کنجد، ترکیب مناسبی می باشند که برای مصارف خانگی تهیه می شوند. 10نکته طلایی در مورد خرما
• سعی کنید به جای قند و شکر از خرما برای نوشیدن چای استفاده کنید.
• در آشپزی و شیرینی‌پزی نیز به جای شکر می‌توانید از خرما استفاده کنید.
• ورزشکاران به علت فعالیت زیاد، می‌توانند از عصرانه‌ای مقوی که با خرما باشد استفاده کنند.
• خرما برای کاهش چربی‌های خون موثر است.
• با مصرف خرما می‌توان احتمال ابتلا به پوسیدگی دندان را کاهش داد. عصاره خرما با جلوگیری از رشد میکروب عامل پوسیدگی دندان، احتمال ابتلا به این عارضه را کاهش می‌دهد.
• خرما دارای قند زیادی است. در واقع حدود70 درصد آن را کربوهیدرات تشکیل می‌دهد، 25 درصد قند آن ساکاروز و 50 درصد آن گلوکز است.
• فیبر موجود در خرما برای بهبود عملکرد سیستم گوارش و هضم و دفع مواد غذایی مفید است.
• کسانی که بیماری قند دارند باید کمتر از این میوه استفاده کنند.
• برای خواب راحت و با آرامش می‌توانید قبل از خواب یک عدد خرما و یک لیوان شیر گرم میل کنید.
فهرست منابع :
1-Encyclopedia of Foods
2ـ ایران منش، سیدمصطفی. مقدمه ای بر تکنولوژی کاربردی تولید خرما، سازمان چاپ المهدی(عج)، قزوین، 1379
3ـ مهرین، مهرداد. خواص میوه ها و خوراکی ها، انتشارات خشایار، تهران، 1371
4ـ میرحیدر، حسین. معارف گیاهی (جلد دوم)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1377.