یکی از تفاوت‌های گیاهان دارویی نسبت به داروهای شیمیایی، عمومیت داشتن خواص کاربردی این گیاهان از طریق شناخت مزاج گیاهان است. برای مثال داروی «کلونازپام» یک داروی شیمیایی فوق‌العاده گرم مزاج است که مصرف طولانی مدت آن می‌تواند کبد چرب، دیابت، چاقی و آلرژی پوستی ایجاد کند، ولی دانستن همین مقدار گرمی مزاج این داروی اعصاب نیز نمی‌تواند ما را به طور عموم در تجویزش تشویق و ترغیب کند؛ مثلا شخصی را که سرد مزاج است به او کلونازپام بدهیم تا درمان شود و یا شخصی که کیست تخمدان پیدا کرده است (کیست تخمدان مظهر بیماری سردی مزاج است) با کلونازپام درمان کنیم! یا اینکه ورم پروستات را که مظهر بلغم و سودا در بدن است، با کلونازپامِ گرم مزاج درمان کنیم و بیماری‌های سرد دیگر نظایر آن!
دانستن خواص انواع گیاهان
در این بین، خداوند حکیم، در وجود گیاهان مختلف خواصی قرار داده است که با دانستن فقط یکی از این خواص مثل سردی گیاه، گاه می‌شود به طور عموم تا 100 نوع بیماری را درمان کرد. برای مثال گیاه کاسنی را در نظر بگیرید که یک گیاه معتدل تا سرد مزاج است. می‌بینیم که چه کارهایی می‌توان با سردی این گیاه برای بیماران انجام داد؛ یعنی صرف نظر از اطلاعات علمی زیاد درباره کاسنی، همین قدر بدانید که یک گیاه سرد مزاج است و می‌تواند بیماری‌های گرم مثل قند خون نوع یک، تیروئید پرکار، اختلالات هورمونی مربوط به هیپوفیز، پاراتیروئید، آفت دهانی، گرگرفتگی، تعریق گرم، یائسگی، ریزش مو، جوش صورت، تاری دید، فشار خون و نظایر آن را درمان کند!
در بیشتر موارد همان دانستن خواص مزاجی یا عمومی گیاهان برای درمان کافی است و دیگر نیازی به دانستن خواص ذاتی یا تخصصی گیاه (که کار مشکل‌تری است) نداریم.
خواص گیاهان پر کاربرد
به هر حال برای سلامت بیشتر باید خواص گیاهان را دانست و به خوبی از آنها بهره‌مند شد. به خصوص شناخت گیاهان پرکاربرد در خانواده نعناعیان مانند اسطوخودوس، رزماری، نعناع، آویشن و… لازم است.
آویشن:
این گیاه دارای طبیعتی گرم و خشک است و در قسمت‌های مختلف بدن تاثیرات مختلفی دارد؛ از جمله:
خواص ریوی: ضد اسپاسم(عضلات صاف نای)، خلط‌آور و ضد سرفه و زکام، گلودرد چرکین
خواص گوارشی: ضد اسپاسم (عضلات صاف روده‌ها)، ضد نفخ شکم و دل پیچه
خواص هورمونی: ضد اسپاسم(رحم)، رفع درد قاعدگی، قاعده‌آور و…
خواص پوستی: ضدعفونی‌کننده پوستی(قارچ و باکتری)، موثر در ترمیم پوست، درمان ریزش‌مو
خواص اسکلتی: ضد درد و التهاب مفاصل، درد سیاتیک و آرتروز
خواص مغزی: تقویت حافظه، آرام‌بخش در میگرن و صرع
اما در یک کلام باید گفت مهمترین و اختصاصی‌ترین خاصیت این گیاه، کاربرد ریوی آن است و پس از آن به ترتیب خواص گوارشی، آنتی بیوتیکی، پوست، کلیوی، مغزی، هورمونی در درجات بعدی اهمیت قرار می‌گیرند.
اسطوخودوس:
خاصیت تخصصی اسطوخودوس، یک گیاه ریزش‌دهنده گرم مزاج و باز‌کننده انسدادها است.
بادرنجبویه:
عمده تاثیرات بادرنجبویه، در حوزه مغزی (آرامبخشی) و سپس قلبی(تپش قلب) است.
زوفا:
این گیاه با خاصیت تخصصی نرم‌کنندگی سینه و خلط‌آوری ایفای نقش می‌کند و گیاه زوفا و انواع نعناع گیاهانی هستند که بر اصلاح امور گوارشی به کار می‌روند و در درجه دوم خواص ریوی دارند.
مریم گلی:
خصوصیات تخصصی قابض و تقویتی مریم گلی، از آن، گیاه لایقی ساخته است تا به راحتی بتواند با استفاده از این دو خاصیت ذاتی خود، علائم و آثار مثبتی از خود نشان دهد.
نکته پایانی
گفتنی است؛ به جای اینکه مثلا خواص درمانی 20 تا 30 گیاه مختلف را به طور دست و پا شکسته و ضعیف به خاطر بسپارید و سپس بخواهید امراض خود را با آن درمان کنید، بهتر است مشهورترین خواص آن را که همان خواص تخصصی آن است، انتخاب کنید تا خواص این گیاهان برگزیده برای شما، ملکه ذهن شود.
البته در ادامه در خصوص هر کدام از گیاهان مفصل تر صحبت خواهیم کرد.
ملیحه نصیری، کارشناس ارشد منابع طبیعی و پژوهشگر طب سنتی و گیاهان دارویی